Τι ορίζουμε ως υπογονιμότητα;
Ως υπογονιμότητα, ορίζεται η αδυναμία επίτευξης κύησης και απόκτησης τέκνου σε ένα ζευγάρι μετά από ένα έτος συστηματικών επαφών χωρίς τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων. Ο χρόνος αυτός περιορίζεται στους έξι μήνες για γυναίκες ηλικίας μεγαλύτερης των 38 ετών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η υπογονιμότητα αποτελεί διαταραχή της υγείας και σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες περίπου 10-12% των ζευγαριών θα αντιμετωπίσει κάποιου είδους δυσκολία στην προσπάθεια τεκνοποίησης.
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα αίτια της υπογονιμότητας;
Η προσπάθεια αναζήτησης των πιθανών αιτιών της υπογονιμότητας αφορά το ζευγάρι ως ενιαίο σύνολο. Στον άνδρα η διερεύνηση επικεντρώνεται στις ποιοτικές παραμέτρους του σπέρματος, ενώ στη γυναίκα η διερεύνηση αφορά στη βατότητα των σαλπίγγων και στην ποιότητα της ωοθυλακιορρηξίας.
Υπολογίζεται ότι ο παράγοντας υπογονιμότητας σε ποσοστό 25-30% αφορά αποκλειστικά στην γυναίκα, σε ποσοστό 25-30% αφορά αποκλειστικά στον άντρα, σε ποσοστό 25-30% αφορά και στους δύο συντρόφους, ενώ σε ποσοστό 10-25% δεν ανευρίσκεται αιτιολογικός παράγοντας και σε αυτές τις περιπτώσεις η υπογονιμότητα ορίζεται ως ανεξήγητη.
Συνοπτικά η γυναικεία υπογονιμότητα μπορεί να οφείλεται σε:
- παθήσεις των σαλπίγγων (20%), όπως υδροσάλπιγγα, μερική ή ολική απόφραξη της βατότητας
- ωοθηκικό παράγοντα (25%), δηλαδή σε παθήσεις που προκαλούν ανωοθυλλακιορηξία, όπως σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια ή και διαταραχές της εμμήνου ρύσεως
- παθήσεις της μήτρας και της ενδομήτριας κοιλότητας (10%) όπως ινομυώματα, πολύποδες ενδομήτριου, συγγενείς διαμαρτίες της μήτρας
- ενδομητρίωση (10%), δηλαδή στην παρουσία ενδομήτριου ιστού εκτός της ενδομήτριας κοιλότητας, όπου θα έπρεπε να εντοπίζεται αποκλειστικά
- ανοσολογικά αίτια
- γενετικές-χρωμοσωμικές ανωμαλίες
Η αντρική υπογονιμότητα αφορά κυρίως παθήσεις οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν οποιοδήποτε από τις φυσιολογικές παραμέτρους του σπέρματος, δηλαδή τη συγκέντρωση, την κινητικότητα και τη μορφολογία.
Ποιοι είναι οι μεγάλοι «εχθροί» της γονιμότητας στην γυναίκα και στον άντρα;
Η αύξηση της ηλικίας της γυναίκας, ιδιαίτερα όταν υπερβαίνει τα 38 έτη συνιστά αναμφισβήτητα τον κυριότερο επιβαρυντικό παράγοντα καθώς υποβαθμίζει την ποιότητα γονιμοποίησης των ωαρίων, περιορίζοντας τη ικανότητα επίτευξης υγιούς κύησης, ενώ παράλληλα αυξάνει το ποσοστό των αποβολών.
Την ίδια στιγμή, ο σύγχρονος τρόπος ζωής που συνδυάζει υψηλά επίπεδα άγχους, καθιστική εργασία, απουσία άθλησης και ανθυγιεινή διατροφή αποτελεί βασικό επιβαρυντικό παράγοντα της γονιμότητας του ζευγαριού.
Επιπλέον, η έκθεση σε βλαβερούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, η ποιοτικά κακή διατροφή, η υπερβολική αύξηση ή και μείωση του σωματικού βάρους καθώς επίσης το κάπνισμα και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, αποτελούν σημαντικούς εχθρούς της γονιμότητας.
Σε ποια ιατρική ειδικότητα πρέπει να απευθυνθεί το ζευγάρι που επιθυμεί έλεγχο γονιμότητας;
Αρχικά το ζευγάρι μπορεί να απευθυνθεί στον γυναικολόγο-μαιευτήρα τους ο οποίος μπορεί υπεύθυνα να τους καθοδηγήσει στη διενέργεια των βασικών εξετάσεων ελέγχου της γονιμότητας. Στη συνέχεια, με την καθοδήγηση του ιατρού τους, η διερεύνηση μπορεί να επεκταθεί και να αναζητηθεί επιπλέον συμβουλευτική από ιατρούς και ιατρικά κέντρα εξειδικευμένα στο πεδίο της ανθρώπινης αναπαραγωγής.
Πότε πρέπει ένα ζευγάρι να καταφύγει στον ειδικό για να ζητήσει βοήθεια;
Το ζευγάρι πρέπει να απευθυνθεί στον ειδικό υπογονιμότητας όταν μετά από ένα έτος συστηματικών συνευρέσεων χωρίς τη χρήση αντισυλληπτικής μεθόδου δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη. Επίσης, όταν υπάρχει γνωστός παράγοντας υπογονιμότητας, ή όταν η ηλικία του ζευγαριού είναι προχωρημένη και δεν υπάρχουν τα χρονικά περιθώρια περαιτέρω καθυστέρησης.
Όλο και περισσότερες γυναίκες μπαίνουν στη διαδικασία της τεκνοποίησης μετά τα 35 χρόνια. Πώς επηρεάζει η ηλικία την γονιμότητα των γυναικών;
Στις μέρες μας και κυρίως στον δυτικό κόσμο όλο και πιο συχνά παρατηρείται το φαινόμενο η πρώτη εγκυμοσύνη να αναβάλλεται για κοινωνικοοικονομικούς λόγους γεγονός που σημαίνει ότι οι πρώτες προσπάθειες τεκνοποίησης γίνονται μετά την ηλικία των 35 ή και των 40 ετών. Γνωρίζουμε πλέον από στατιστικές μελέτες ότι η γονιμότητα μιας γυναίκας 35 ετών, είναι μειωμένη κατά 50%, σε σύγκριση με μια γυναίκα 25 ετών, ενώ η μείωση αυτή φαίνεται να αυξάνει σημαντικά μετά την ηλικία των 40 ετών.
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η ενημέρωση και η έγκαιρη επίσκεψη στον κατάλληλο ειδικό;
Όπως προαναφέραμε η υπογονιμότητα στις ημέρες μας μπορεί να είναι αποτέλεσμα των επιλογών του σύγχρονου τρόπου ζωής. Η έγκαιρη ενημέρωση και επίσκεψη στους ειδικούς αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Τα υπογόνιμα ζευγάρια βιώνουν συναισθήματα ενοχής, θυμού, χαμηλής αυτοεκτίμησης και κοινωνικού αποκλεισμού. Συνεπώς, ο ψυχολογικός αντίκτυπος της υπογονιμότητας μπορεί να αποφευχθεί εάν εγκαίρως το ζευγάρι απευθυνθεί στους ειδικούς.
Τι θα συμβουλεύατε σ’ ένα ζευγάρι που προσπαθεί πολλά χρόνια να κάνει παιδί και βιώνει μία έντονη ψυχολογική πίεση;
Η συμβουλή προς αυτά τα ζευγάρια είναι να συζητήσουν τους φόβους και τις ανησυχίες τους και να αναζητήσουν συμβουλευτική και βοήθεια από ειδικούς, καθώς η έγκαιρη διερεύνηση και αντιμετώπιση αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας και επίτευξης εγκυμοσύνης. Πολλές φορές οι διαδικασίες διερεύνησης και αντιμετώπισης της υπογονιμότητας είναι αγώνας αντοχής και όχι ταχύτητας αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που με μικρές παρεμβάσεις μπορούμε να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Τι μπορούν να κάνουν οι γυναίκες για να βελτιώσουν τη γονιμότητά τους και τι αντίστοιχα οι άνδρες;
Υπάρχουν διάφοροι φυσικοί τρόποι οι οποίοι μπορούν να βελτιώσουν την γονιμότητα και συνήθως είναι κοινοί για τους άντρες και τις γυναίκες. Η έγκαιρη διακοπή του καπνίσματος, η υγιεινή διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες (φρούτα, λαχανικά), η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους, η τακτική σωματική άσκηση καθώς και η συνετή λήψη αλκοόλ μπορούν πολλές φορές να λειτουργήσουν ευεργετικά αυξάνοντας τη φυσική γονιμότητα, το ποσοστό αυτόματης σύλληψης και ίσως μειώνοντας την ανάγκη για το ζευγάρι να καταφύγει σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Ποιες είναι οι πιο προηγμένες θεραπείες γονιμότητας;
Η εντόπιση της πιθανής αιτίας της υπογονιμότητας θα καθορίσει και την απαιτούμενη μέθοδο υποβοήθησης με πιο συχνές εκείνες της χρήσης ωοθυλλακιορρηκτικών φαρμάκων, της ενδομήτριας σπερματέγχυσης και της εξωσωματικής γονιμοποίησης με πρόκληση πολλαπλής ωοθυλακιορρηξίας.
Τα ωοθυλλακιορρηκτικά φάρμακα χορηγούνται με τη μορφή χαπιού ή ένεσης σε γυναίκες με διαταραχή της εμμήνου ρύσεων και απουσία ωορρηξίας, συνήθως σε ιστορικό πολυκυστικών ωοθηκών. Στόχος είναι η πρόκληση ωορρηξίας και αύξηση της υποδεκτικότητας του ενδομητρίου στο έμβρυο. Βασική προϋπόθεση η βατότητα των σαλπίγγων, η παρουσία φυσιολογικής ενδομήτρια κοιλότητας και ικανού σπέρματος. Το ποσοστό επιτυχίας δεν ξεπερνά το 20% ανά προσπάθεια.
Τα φάρμακα αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν και στο πλαίσιο υποβοήθησης με εφαρμογή της ενδομήτριας σπερματέγχυσης σε περιπτώσεις οριακής αδυναμίας του σπέρματος (χαμηλός αριθμός, κινητικότητα ή μορφολογία), όπου μετά κατάλληλη επεξεργασία το σπέρμα τοποθετείται με ειδικό καθετήρα στην ενδομήτρια κοιλότητα. Βασική προϋπόθεση εφαρμογής είναι η ύπαρξη βατότητας των σαλπίγγων και η παρουσία φυσιολογικής ενδομήτρια κοιλότητας. Το ποσοστό επιτυχίας δεν ξεπερνά το 25% ανά προσπάθεια.
Στην εξωσωματική γονιμοποίηση η τεχνική είναι τελείως διαφορετική με τα ποσοστά επιτυχίας να αγγίζουν το 60% ανά προσπάθεια σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Ακολουθούνται τα παρακάτω βήματα:
- Πολλαπλή πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας με χρήση ορμονών στην προσπάθεια δημιουργίας υπεράριθμων ωαρίων
- Λήψη των ωαρίων και γονιμοποίηση τους στο εργαστήριο με κατάλληλη επιλογή των σπερματοζωαρίων (μικρογονιμοποίηση)
- Επώαση των εμβρύων σε κατάλληλες συνθήκες σε επωαστικούς κλιβάνους για πέντε μέρες μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης και παρακολούθηση της δυναμικής εξελιξής τους
- Μεταφορά των εμβρύων στην ενδομήτρια κοιλότητα με χρήση ειδικών καθετήρων μετά κατάλληλη φαρμακευτική προετοιμασία
- Κρυοσυντήρηση των εμβρύων που πλεονάζουν για μελλοντική τους χρήση
Η τρομερή εξέλιξη των υλικών και των γνώσεών μας στον τομέα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, μας δίνει τη δυνατότητα εφαρμογής εξελιγμένων τεχνικών σε κάθε στάδιο της διαδικασίας στη προσπάθεια μεγιστοποίησης του ποσοστού κύησης. Κάποιες από αυτές είναι οι ακόλουθες:
- Εξέταση DNA του σπέρματος (κατακερματισμός γενετικού υλικού)
- Προεμφυτευτική διάγνωση εμβρύων
- Υποβοηθούμενη εκκόλαψη εμβρύου (Hatching)
- Ωρίμανση και μεταφορά του εμβρύου στο στάδιο της βλαστοκύστης
- Time lapse -τεχνική καταγραφής της εξελικτικής ανάπτυξης των εμβρύων
- Υαλοποίηση (Vitrification)-μέθοδος κρυοσυντήρησης και φύλαξης γενετικού υλικού (ωαρίων, εμβρύων, ωοθηκικού ιστού)
- Βιοψία ενδομητρίου για τον προσδιορισμό βιοδεικτών της υποδεκτικότητας του ενδομητρίου
- Βλαστικά κύτταρα- η χρήση τους είναι πειραματική στην βελτίωση του ενδομήτριου περιβάλλοντος και την αναγέννηση της ωοθήκης
Ποιο είναι το ποσοστό επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Το ποσοστό επιτυχίας από την εφαρμογή της εξωσωματικής γονιμοποίησης καθορίζεται από την ηλικία της γυναίκας, από την αιτία της υπογονιμότητας καθώς και απo την ποιότητα του εργαστηρίου που εφαρμόζει τα επιμέρους στάδια της υποβοήθησης. Το ποσοστό επιτυχίας είναι υψηλότερο για ζευγάρια ηλικίας μικρότερης των 35 ετών με σαλπιγγικό παράγοντα υπογονιμότητας, όπου αγγίζει το 60% ανά προσπάθεια σε τεχνικά άρτια κέντρα εξωσωματικής, ενώ είναι προοδευτικά χαμηλότερο όσο αυξάνει η ηλικία της γυναίκας και περιορίζεται ακόμα περισσότερο όταν συνυπάρχουν περισσότεροι του ενός παράγοντες υπογονιμότητας. Σε ζευγάρια ηλικίας μεγαλύτερης των 40 ετών για όλους τους παράγοντες υπογονιμότητας το ποσοστό επιτυχίας δεν ξεπερνά το 20% και βαίνει προοδευτικά μειούμενο.
Το ποσοστό επιτυχίας λοιπόν, πρέπει να δίνεται εξατομικευμένα στο ζευγάρι αφού έχουν πρώτα σταθμιστεί το ιστορικό, η ηλικία και οι υποκείμενοι παράγοντες υπογονιμότητας, ενώ αυτό μπορεί να διαφοροποιείται θετικά ή αρνητικά ανάλογα με τα στάδια, τις εφαρμοζόμενες τεχνικές και την ποιότητα εξέλιξης της διαδικασίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
